Luyện thi đại học môn Văn: Phân tích giá trị nhân đạo của tác phẩm "Vợ nhặt"
Xem thêm: Giá trị hiện thực của tác phẩm "Vợ chồng A Phủ"
Giá trị nhân đạo của tác phẩm "Vợ chồng A Phủ"
Giá trị nghệ thuật của tác phẩm "Vợ chồng A Phủ"
Giá trị nhân đạo của tác phẩm "Vợ chồng A Phủ"
Giá trị nghệ thuật của tác phẩm "Vợ chồng A Phủ"
“Vợ Nhặt” có giá trị hiện thực, đặc biệt là có giá trị nhân đạo
sâu sắc. Thông qua tình huống nhặt vợ ngồ ngộ mà đầy thương tâm, tác giả đã cho
ta thấy được nhiều điều về cuộc sống tối tăm của những người lao động trong nạn
đói 45 khủng khiếp, cũng như khát vọng sống mãnh liệt và ý thức về dân tộc rất
cao đẹp.
I. Giới thiệu vài nét về tác giả,
tác phẩm
Kim Lân tên thật là Nguyễn Văn Tài sinh năm 1920 ở làng Cù Lưu - xã Tân Hồng
- Tiên Sơn - Bắc Ninh. Ông có sở trường về đề tài làng quê Việt Nam
“Vợ Nhặt” là truyện ngắn hay nhất của Kim Lân được đưa vào chương
trình văn học PTTH. Tác phẩm có tiền thân là “Xóm ngụ cư”. Truyện được
viết ngay sau Cách Mạng Tháng 8 thành công. Sau khi hoà bình lập lại (1954).
Kim Lân dựa vào một phần của chuyện cũ và viết thành truyện ngắn này được in
trong tập “Con chó xấu xí” - 1962 thông qua tình huống vợ nhặt độc đáo,
truyện đã toả sáng tư tưởng nhân đạo vừa mới mẻ, vừa sâu sắc.
II. Giải thích khái niệm
Giá trị nhân đạo là giá trị cơ bản của các tác phẩm văn học chân chính được
tạo nên bởi niềm cảm thông sâu sắc đối với nỗi khổ đau của con người; sự nâng
niu, trân trọng những nét đẹp trong tâm hồn con người và lòng tin vào khả năng
vươn dậy của họ, đồng thời lên án gay gắt những thế lực bạo tàn trà đạp lên quyền
sống, hạnh phúc của con người. Chủ nghĩa nhân đạo mới không chỉ yêu thương, đồng
cảm với nỗi khổ của con người, mà còn hướng tới nhằm giải phóng cho người người
khỏi mội xiềng xích, áp bức khổ đau và tạo điều kiện cho họ trở thành những con
người tự do, con người làm chủ chiến đấu chống lại mọi thế lực bạo tàn để xây dựng
cuộc sống hạnh phúc cho mình.
III. Phân tích giá trị nhân đạo, sâu sắc mới mẻ với các biểu hiện của nó
1. Tác phẩm “Vợ nhặt” bộc lộ niềm xót xa thông cảm sâu sắc đối với
cuộc sống bi thảm của người dân nghèo trong nạn đói, qua đó tố cáo tội ác tày
trời của bọn phát xít thực dân đối với nhân dân ta.
Thông qua một tình huống truyện độc đáo, qua tâm lý và số phận nhân vật,
truyện không cần đao to búa lớn mà vẫn lập được bản cáo trạng lên án đanh thép
tội ác đất không nung trời không tha của bọn xâm lược và tay sai của chúng đã
gây nên nạn đói thảm khốc khiến hai triệu người phải chết đói. Bóng đen của tử
thần bao trùm lên tất cả, đè nặng lên số phận của mỗi người dân và mọi xóm
làng. Ngay từ những dòng đầu của tác phẩm, ta đã bắt gặp một bức tranh thật ảm
đạm tang thương nhuốm màu tử khí. “Cái đói tràn đến xóm này tự lúc nào. Những
gia đình từ vùng Nam Định, Thái Bình, đội chiếu, lũ lượt bồng bế, dắt díu nhau
lên xanh xám như những bong ma và nằm ngổn ngang khắp lều chợ. Người chết như
ngả rạ. Không buổi sáng nào người trong làng đi chợ, đi làm đồng về không gặp
ba, bốn cái thây nằm còng queo trên đường. Không khí vẩn lên mùi ẩm thối của rác
rưởi và mùi gây của xác người, dưới những gốc đa, gốc gạo xù xì bóng những người
đói dật dờ đi lại lặng lẽ như những bóng ma. Tiếng quạ trên mấy cây gạo: “cứ
gào lên từng hồi thê thiết”. Đó là khung cảnh của cõi dương hay cõi âm?
Trong bối cảnh bi thảm ấy, giá trị con người quá rẻ mạt. Nếu như trong truyện
thơ “Tiễn dặn người yêu”, cô gái Thái bị ép duyên đã đau khổ thở than “Ngẫm
thân em chỉ bằng thân con bọ ngựa” thì người đàn bà mà Tràng nhặt được chỉ bằng
mấy bánh đúc, một bữa no và hai hào dầu. Nạn đói đã đẩy lùi sĩ diện và nhân
cách, đẩy con người đến chỗ xem miếng ăn là tất cả. Ngay cả đến cái chuyện tỏ
tình, thường vẫn mang màu sắc tình tứ e lệ duyên dáng, thì giờ đây cũng chỉ là
câu chuyện lăn xả vào miếng ăn, vì đói khát cũng được mà không giữ được sự e lệ
thông thường của người phụ nữ Việt Nam. Chỉ mấy bát bánh đúc và mấy câu nói “tầm
phơ tầm phào” của gã đàn ông xa lạ mà người đàn bà kia đã toan toan chạy
theo để trở thành “ Vợ nhặt” của Tràng. Ý
nghĩa nhân đạo không chỉ được toát ra từ sự cảm thông cho thân phận khổ đau của
người dân đất Việt, mà còn được toát ra từ sự tố cáo ấy.
2. Tác phẩm đã đi sâu khám phá và nâng niu trân trọng khát vọng sống của
con người. Truyện đã cho ta thấy rằng, người dân lao động vốn có bản chất lành
mạnh, luôn luôn hướng về ánh sáng với một niềm tin bất diệt. Dù hoàn cảnh có hiểm
nghèo bi thảm đến đâu, dù có kề bên cái chết, họ vẫn khát khao hạnh phúc, tổ ấm
gia đình, vẫn hướng về sự sống và hy vọng ở tương lai tươi sáng. Vợ Tràng đã sẵn
sàng bỏ qua ý thức về danh dự để bám lấy cái sống và theo không Tràng về. Còn
Tràng sau cái tặc lưỡi có phần liều lĩnh là tự nguyện đến với Thị để nên vợ,
nên chồng. Đúng như tác giải đã có lần phát biểu: “Trong sự túng đói quau quắt,
trong bất cứ hoàn cảnh khốn khổ nào, người nông dân ngụ cư vẫn khao khát vươn
lên trên cái chết, cái ảm đạm mà vui mà hi vọng… những người đói họ không nghĩ
đến cái chết mà nghĩ đến cái sống”. Vợ chồng Tràng vẫn lấy nhau giữa cảnh
ngổn ngang xác người chết đói là vì vậy, chút hạnh phúc nhỏ nhoi mong manh của
hai người, tuy bị bủa vây bởi cái đói, cái chết, nhưng “sự sống chẳng bao giờ
chán nản” - Gơm - đại thi hào Đức. Vẫn là bất diệt, vẫn sinh sôi nảy nở từ
bãi tha ma sặc mùi tử thi. Hạnh phúc tình yêu vẫn như làn gió xuân thổi về làm
xôn xao sự sống. Trong một lúc Tràng dường như quên hết những cảnh ê trề, tăm tối
trước mắt, những tháng ngày đe doạ phía trước. Lúc này trong lòng hắn chỉ còn
tình nghĩa với người đàn bà. Một cái gì mới mẻ lạ lẫm,chưa từng thấy ở người
đàn ông nghèo khổ ấy. Nó ôm áp mơn man khắp da thịt Tràng, tựa hồ như có bàn
tay vuốt nhẹ trên sống lưng. Sáng dậy, thấy nhà cửa đổi khác, hắn cảm thấy bâng
khuâng như đi trong giấc mơ đi ra và thấy từ đây phải có trách nhiệm với người
thân, với chính cuộc đời mình. Đúng là niềm vui về cuộc sống, hạnh phúc gia
đình đã trở thành khát vọng cháy bỏng của con người và có khái niệm nhân đạo
hoá con người, làm biến đổi gương mặt cuộc sống một cách thật kì diệu.
- Ở bà cụ Tứ càng có những biểu hiện cảm động hơn. Bà Cụ bàn về chuyện
đan phên ngăn phòng, về việc nuôi gà, bà cụ xăm xắn quét tước, dọn dẹp nhà cửa vườn tược.
Bà cụ nói toàn những chuyện vui tươi, sáng của sau này. Niềm vui vì có con dâu,
vì hạnh phúc của con và niềm tin ở cuộc sống đã làm cho người mẹ nhanh nhảu hơn
“bà mẹ Tràng cũng nhẹ nhõm, tươi tỉnh khác ngày thường, cái khuôn mặt u ám,
bủng beo của bà bỗng rạng rỡ hẳn lên”.
- Còn người đà bàn “Vợ nhặt” khi
tình yêu, hạnh phúc, gia đình đến, Thị đã có sự biến đổi tâm lý, tính
cách rất thú vị. Vẻ chao chát, chỏng lỏn ban đầu đã biến mất,
thay vào đó là sự hiền hậu đúng mực, sự mau mắn, nhanh nhẹn trong việc làm, ý tứ
trong cách cư xử. Bàn về tác phẩm này, một nhà phê bình đã có nhận xét rất hay:
“Tình yêu đã biến đổi ba con người khốn khổ ấy. Trơ trọi trở thành đầm ấm,
giá lạnh, bơ vơ thành vui tươi, bóng tối âm u thành nắng sớm chan hoà”.
Tình yêu là tất cả. Đó là linh hồn của truyện ngắn này”. (Sức hấp dẫn của truyện
ngắn “Vợ nhặt” - giáo sư Đỗ Đức Hiểu). Ở
đây không hề có bóng dáng của chủ nghĩa bi quan, mà vẫn ngời sáng một niềm lạc quan. Họ vẫn hy vọng về một
cuộc đổi đời của mình. Truyện đã không khép lại ở vị đắng chát của nồi cháo
cám, mà khép lại bằng hình ảnh Tràng ngồi tư lự “trong có Tràng vẫn thấy đám
người đói và lá cờ đỏ phấp phới bay”.
Đúng như Tố Hữu viết:
“Lần đêm bước đến khi hửng sáng
Mặt trời kia cờ Đảng giương cao”
Như vậy, truyện đã gieo vào tâm hồn độc giả một luồng ánh sáng về tương
lai nước nhà và những người dân hiện đang đứng trước ngưỡng cửa của thần chết.
3. Tác phẩm đã thể hiện một lòng tin sâu sắc vào phẩm giá vào lòng nhân hậu
của con người.
- Trong con mắt nhân ái của Kim Lân, đằng sau cái vẻ thô kệch và hơi vụng
về của anh cu Tràng, còn ẩn dấu biết bao vẻ đẹp tâm hồn cao quý của người nhân
dân lao động. Tràng là người giàu lòng cảm thông đối với những người đang nằm
bên bờ vực của cái chết. Anh đã rất hào phóng sẵn sàng chiêu đãi người đàn bà tội
nghiệp kia một bữa tiệc bốn bát bánh đúc liền. Anh còn tỏ ra rất chu đáo khi sắm
cho chị ta một cái thúng con. Khi dẫn người đàn bà xa lạ ấy về, Tràng đã đối xử
với Thị bằng tấm lòng đầy tình nghĩa và trách nhiệm của một người chồng rất chu
đáo với vợ.
- Người vợ nhặt của Tràng tuy bị cái đời
đẩy lùi sĩ diện, làm cho chao đảo nhân cách, nhưng sau một bữa ăn no, sau một
đêm ngủ ấm, được gặp người chồng tốt, bà mẹ chồng nhân hậu, Thị đã trở về đúng
trọng tâm của mình: người vợ đảm, nàng dâu hiền.
- Bà cụ Tứ trước cảnh con nhặt được vợ, lúc đầu cụ ngạc nhiên đến không
hiểu nổi. Sau đó Cụ hiểu ra biết bao nhiêu cơ sự vừa ai oán, vừa sót thương cho
số kiếp đứa con bà: “Hơn lúc nào hết, lúc này tình thương con, nỗi day dứt chăn
trở về bổn phận làm mẹ dâng lên mãnh liệt trong lòng bà. Bà thương con mình đã
đành, bà còn rất thông cảm và thương người con dâu mới. Chính vì tình thương và
lòng độ lượng, vị tha ấy mà bà cụ Tứ đã nén nỗi lo, nỗi buồn để động viên an ủi
con, cố tạo ra niềm vui trong gia đình giữa cảnh sống tăm tối thê thảm. Bà đã
nhìn cuộc sống bằng đôi mắt lạc quan. Cuộc sống khắc nghiệt, đoạ đày con người,
bắt họ phải sống cuộc sống của loài vật, xong nó không thể dập tắt được phần
người, rất người trong lòng bà mẹ khốn khổ kia. Phần người ấy đã toả hơi ấm ra
xung quanh, tạo nên một khung cảnh gia đình ấm cúng, chan chứa tình thương “Chưa
bao giờ trong nhà này mẹ con lại đầm ấm hoà hợp đến thế”. Tình mẹ con, vợ
chồng ấm áp ấy sẽ là động lực giúp họ có thêm sức mạnh vượt qua cơn hoạn nạn,
khủng khiếp này.
Kết Luận:
Như vậy chọn tình huống vợ nhặt, Kim Lân không nhằm miêu tả sự mất giá
tha hoá con người, ngược lại đã khẳng định khát vọng sống và nhân phẩm của họ.
Nhưng con người đã vượt qua mặt cảm đói nghèo, tủi hờn để khẳng định sự sống,
chắc chắn sẽ đi theo tiếng gọi của Việt Minh để dành sự sống cho mình, cho Cách
Mạng. Hình ảnh đám người đói và lá cờ đỏ bay phất phới hiện ra trong tâm trí
Tràng như tín hiệu một sự đổi đời đã nói lên điều đó. Rõ ràng là tình cảm nhân
đạo của vợ nhặt đã có những nét mới so với tình cảm nhân đạo được thể hiện
trong nhiều tác phẩm của văn học hiện thực trước cách mạng.
Đăng nhận xét