Hình tượng người lái đò sông Đà và phong cách nghệ thuật của Nguyễn Tuân

Luyện thi đại học môn văn: Phân tích hình tượng Ông lái đò, từ đó chỉ ra những nét đặc sắc trong phong cách nghệ thuật của Nguyễn  Tuân trong việc miêu tả nhân vật

Nguyễn Tuân không chỉ say sưa vẻ đẹp “trữ tình thơ mộng, rất gợi cảm” của con sông Đà, mà ông còn hết lời ca ngợi nhân vật người lái đò. Bằng ngôn ngữ giàu có, tinh tế như khắc, như chạm, với lối cảm nghĩ độc đáo, thích nhìn sự vật và con người trên quan điểm thẩm mĩ, văn hoá, với sự lịch lãm, vốn hiểu biết uyên bác về nhiểu lĩnh vực khoa học, Nguyễn Tuân qua tuỳ bút đặc sắc “Người lái đò sông Đà” ( in trong tập thơ sông Đà 1960 ) đã xây dưng được một hình tượng hấp dẫn mang đậm phong cách Nguyễn Tuân. Đó là một người lái đò không chỉ trí dũng tuyệt vời, mà còn là một nghệ sĩ rất mực tài hoa trong công việc lao động sông nước, trong nghệ thuật leo thác vượt ghềnh của mình.

I. Lai lịch và chân dụng ngoại hình

Bằng hệ thống ngôn ngữ miêu tả đầy cá tính, giàu chất tạo hình, bằng lối so sánh độc đáo gợi cảm, trước hết Nguyễn Tuân đã làm sống dậy trước mắt người đọc hình ảnh một ông lái đò có ngoại hình đặc biệt ấn tượng. “Tay ông lêu nghêu như con sào. Chân ông lúc nào cũng khuỳnh khuỳnh gò lại như kẹp lấy một cuống lái tưởng tượng. Giọng ông ào ào như tiếng mặt ghềnh sông. Nhãn giới vòi vọi như lúc nào cũng mong một cái bến xa nào trong mù. Người ta nói rằng làm nghề lái đò trên sông hiểm ác, lắm thác nhiều ghềnh này tổn thọ lắm. Nhưng ông lái đò của Nguyễn Tuân đã cải chính một cách hùng hồn cái điều ấy bằng hình ảnh một con người đã gần bảy mươi tuổi, cái đầu đã bạc nhưng còn “quắc thước” lắm đặt trên một thân hình, cao to, gọn quánh như chất sừng, chất mun, ông giơ đôi tay “còn trẻ tráng quá!”, làm cho người ta lầm tưởng là “mình đang đứng trước một chàng trai”.

Đặc điểm ngoại hình đặc sắc ấy tự nó đã nói lên một cách đầy đủ với độc giả, con người này như được sinh ra từ sóng, thác hung dữ của sông Đà. Và là “một linh hồn muôn thuở sông nước này”.. “ông làm nghề chở đò đã 15 năm liền, trên dòng sông Đà, ông xuôi, ông ngược hơn một trăm lần rồi, chính tay ông đã giữ lái độ sáu chục lần! Cảnh sông nước lên thác, xuống ghềnh nhiều hiểm nguy đã tôi luyện cho ông lái đò những giác quan và phẩm chất đặc biệt. Ông trở thành con người lão luyện, từng trải, hiểu biết, thành thạo cái nghề sông nước độc đáo của mình. “Trí nhớ ông được rèn luyện cao độ, bằng cách lấy mắt mà đóng đinh vào lòng tất cả những luồng nước của các con thác hiểm trở”.

Nguyễn Tuân đã dành cho ông lái đò những câu văn, hình ảnh đầy thán phục; “Sông đà đối với ông lái đò ấy, như một trường thiên anh hùng ca mà ông đã thuộc đến cả những cái chấm than, chấm câu và những đoạn xuống dòng”.

Thật là một cách so sánh giàu tính chất nghệ thuật rất mới lạ, hấp dẫn và rất Nguyễn Tuân. Con người được Nguyễn Tuân giới thiệu như là một người được mọc lên từ “con sông Đà hung dữ, độc ác, khét tiếng với “72 con thác hiểm nghèo” ấy đã có khả năng kì diệu là chế ngự con sông hung dữ thành một môi trường sống thân thuộc, êm dịu của mình. Ông lái đò tâm sự “chạy thuyền trên khúc sông không có thác nó dễ dãi chân tay và buồn ngủ như người Mèo kêu mỏi chân khi dẫm lên đồng bằng thiếu dốc, thiếu đèo”.

II.Ông lái đò rất mực tài trí, dũng cảm trong những chuyến vượt thác đầy hiểm nguy.

Nhân vật lái đò với những đặc điểm ngoài hình và lai lịch có một không hai ấy, nếu xuất hiện trên khung cảnh sông nước êm đềm, phẳm lặng trong cuộc mưu sinh thì hẳn là không thể gây được ấn tượng gì sâu sắc cho người đọc. Ở đây, Nguyễn Tuân đã có dụng ý nghệ thuật sâu xa để cho người lái đò xuất hiện trên hoàn cảnh đầy thử thách khốc liệt nhằm bộc lộ những phẩm chất cao đẹp của nhân vật. Nguyễn Tuân khẳng định, ông muốn ghi ở đoạn này những hình ảnh chiến đầu gian lao của người lái đò trên chiến trường sông Đà. Trên một quãng thuỷ chiến của mặt trận sông Đà, Nguyễn Tuân đã mô tả một cách chân thật, sinh động, vừa trang trọng, vừa yêu thương, vừa cảm phục nhân vật ông lái đò rất hiên ngang, trí dũng trong cuộc chiến đấu với những con sóng, con thác đầy hung dữ hiểm nguy. Cuộc vượt thác dưới ngòi bút của Nguyễn Tuân diễn ra như một trận đánh dữ dội có nhiều hồi, nhiều đợt ; mỗi đợt lại có những thử thách ác liệt khác nhau, dòng sông bày ra những thạch trận hiểm hóc khác nhau “lúc này sông Đà reo lên như đun sôi một trăm độ, muốn hất tung đi cái thuyền đóng vai một nắp ấm khổng lồ… đá ở đây nghìn năm vẫn mai phục trong lòng sông để vồ lấy con thuyền. Đá bày ra thạch trận trên sông, với boongke chìm, pháo đài nổi…Phối hợp với đá, nước thác reo hò làm thanh viên cho đá phải tiêu diệt tất cả thuyền trưởng, thuỷ thủ ngay ở chân thác”. Kho từ vựng giàu có và vốn kiến thức khoa học phong phú như quân sự, võ thuật, thể dục thể thao, điện ảnh.. của Nguyễn Tuân được dịp huy động để miêu tả cuộc thuỷ chiến ác liệt giữ người lái đò và sóng thác sông Đà “sóng nước thúc gối vào bụng và hông thuyền, có lúc chúng đội cà thuyền lên, nước bám lấy thuyền như đô vật túm lấy thắt lưng ông lái đò đòi lật ngửa mình ra giữa trận nước vang trời tha la, não bạt. Sóng thác đã đánh đến miếng đòn hiểm độc nhất.. Có lúc tưởng như ông lái đò sẽ bị con thuỷ quái sông Đà hung bạo muốt chửng. Nhưng ông lái đò vẫn không hề nao núng, trái lại vẫn bình tĩnh chủ động chiến đấu một cách dũng cảm đầy mưu trí như một vị chỉ huy tài trí tuyệt vời, điều khiển con thuyền lần lượt vượt qua thác ghềnh như phá cái trận đồ bát của dòng sông hung bạo.. dòng nước hùm beo đang hồng hộc tế mạnh trên sông Đà. Nhưng người lái đò vẫn cưỡi lên thác đến cùng như cưỡi hổ”. Cả những lúc bị thương “mặt méo bệch đi” mặc cho luồng sóng “đánh đòn âm, đòn tỉa vào chỗ hiểm, ông lái đò vẫn hai chân kẹp chặt cuống lái”

III.Người lái đò tài hoa tuyệt vời

Ông lái đò còn là người tài hoa, có phong thái ung dung pha chất nghệ sĩ. Sóng thác sông đà rất khắc nghiệt hung dữ. Chỉ cần người lái đò một phút thiếu chính xác, một tích tắc thiếu bình tĩnh, nhỡ tay, hoa mắt là có thể phải trả giá bằng chính cả sinh mệnh của mình. Nhưng sóng thác sông Đà dù có hung dữ đến đâu, cũng bị khuất phục trước người lái đò thời nay. Bởi người lái đò là một nghệ sĩ có nghệ thuật chở đò kì diệu. Nghệ thuật ấy được biểu hiện rõ nhất ở khả năng nắm chắc quy luật tất yếu của dòng sông Đà và nhờ thế người lái đò trở thành người tự do, người chiến thắng. Người lái đò nắm chắc được binh pháp của thần sông, thần đá, thuộc lòng các luồng sinh, luồng tử mà chủ động trong mọi tình huống. “Ông đã thuộc quy luật phục kích của lũ đá nơi ải nước hiểm trở này”.  Lúc thì ông cuỡi lên con thác, nắm lấy bờm sóng mà phóng nhanh qua cửa tử, lúc lại ghì cương đè sấn lên mà chắt đôi con thác”, xuống thác người lái đò linh hoạt và luôn luôn cơ động mà phối hợp đôi mắt, đôi tay đôi chân lái con thuyền ”, xuyên qua biết bao ghềnh thác hiểm nghèo của dòng sông hung bạo này. Nguyễn Tuân gọi người lái đò có “tay lái ra hoa” là như vậy.

Thật đẹp biết bao hình ảnh người lái đò sau những phút giây chiến đấu sống còn với sóng thác sông Đà đầy hung bạo, lại ung dung “ đốt lửa trong hang đá, nướng ống cơm lam và toàn bàn về cá dầm xanh, anh vũ... Chẳng ai bàn tán thêm một lời nào về cuộc chiến thắng vừa qua nơi cửa ải, trước đủ tướng dữ, quân tợn vừa rồi”

IV.Đánh giá về bút pháp Nguyễn Tuân.

Trước kia Nguyễn Tuân bị xem là nhà văn có quan điểm duy mĩ. Ngày nay ông đã hướng ngòi bút của mình đến những con người lao động bình thường. Ông phát hiện ra nét tài hoa nghệ sĩ của những con người lao động không chỉ thể hiện trong hoạt động sáng tạo nghệ thuật, mà còn cả trong những hoạt động khác. Nếu như công việc của họ đạt tới trình độ điêu luyện, ví như người lái đò cũng trở thành người nghệ sĩ tài hoa trong công việc lao động đầy hiểm nguy, nhưng cũng vô cùng cao cả của mình. Nguyễn Tuân gọi đó là “cái thứ vàng mười mang sẵn trong tâm trí người Tây Bắc”. Cũng như qua những hình tượng này, Nguyễn Tuân muốn phát biểu một quan niệm : “Người anh hùng không chỉ trong chiến đấu, mà còn xuất hiện trong cả cuộc sống lao động bình thường”. “Trên bả vi người lái đò bầm lên một khoanh củ nâu. Cái đồng tiền tụ máu ấy là cái hình ảnh quý giá của một thứ huân chương lao động siêu hạng tặng cho người lái đò sông Đà”. Chỉ một vết thương nghề nghiệp của đầu con sào gửi lại đời đời của người lái đò mà Nguyễn Tuân đã nâng lên tầm vóc anh hùng ca. Thật là một ý nghĩ độc đáo rất thú vị mà cũng vô cùng sâu sắc.

Kết Luận

Qua tuỳ bút “Người lái đò sông Đà”, độc giả chúng ta không chỉ được thưởng thức một khung cảnh thiên nhiên Tây Bắc hung bạo dữ dằn nhưng trữ tình thơ mộng mà con được chiêm ngưỡng hình tượng người lái đò có phong thái ung dung pha chút nghệ sĩ, song lại rất mực mưu trí dũng cảm trong cuộc vượt thác đầy hiểm nguy. Qua đó, chúng ta còn được thưởng thức một kho từ ngữ mới mẻ, giàu màu sắc tạo hình, cùng với lối ví von so sánh mới lạ, tài hoa bất ngờ, độc đáo của một ông vua tuỳ bút - Nguyễn Tuân.